Fobia społeczna. Objawy i metody leczenia.

Kasia ma czterdzieści lat i odkąd pamięta zawsze czuła się niepewnie wśród ludzi. Z tego powodu unikała z nimi kontaktu. Rozmowa przez telefon, zabranie głosu na zebraniu w pracy czy zapytanie sprzedawcy w sklepie o brakujący towar – to wszystko budzi w Kasi ogromny lęk. Zawsze gdy musi się odezwać do nieznajomej osoby, Kasia czuje, że się rumieni, jest cała napięta, zalękniona i ma wrażenie, że wszyscy się na nią patrzą. Jest przekonana, że uznają ją za dziwaczkę. To wszystko sprawia, że Kasia ma tylko jedną zaufaną przyjaciółkę i chociaż jest świetną ekspertką w swojej pracy, nigdy nie zaproponowano jej awansu ze względu na jej wycofanie społeczne. Pomimo tego, że czuje się samotna, nie jest w stanie wyjść do ludzi, ponieważ boi się ośmieszenia. Kasia nie jest osamotniona w swoich zmaganiach. Szacuje się, że fobia społeczna dotyczy 3-4% populacji Polski.

Fobia społeczna – co to jest?

Jest to zaburzenie lękowe w postaci fobii, które charakteryzuje się występowaniem nadmiernie nasilonego lęku w kontaktach z innymi ludźmi. Lęk występuje nie tylko w momencie kontaktu z innymi osobami, ale zaczyna się już na etapie rozmyślania o nim. Często osiąga tak wysoki poziom, że do spotkania nie dochodzi nigdy. Stresująca jest nie tylko konieczność komunikacji, ale również jedzenie w towarzystwie, skorzystanie z publicznej toalety, gdy obok ktoś się znajduje czy wykonanie telefonu do jakiejś instytucji. Osoba zmagająca się z fobią społeczną obawia się negatywnej oceny społecznej, dlatego jest gotowa na spore wyrzeczenia aby uniknąć sytuacji ekspozycji towarzyskiej.

Fobia społeczna przyczyny

Ze względu na to, że fobia społeczna to zaburzenie o podłożu lękowym, nie można jednoznacznie określić przyczyny jej powstawania. Zazwyczaj w przypadku zaburzeń lękowych wskazuje się na dwie główne grupy czynników warunkujących ich rozwój. Zalicza się do nich predyspozycje biologiczne oraz elementy psychospołeczne. Do tych pierwszych zaliczamy czynniki neurobiologiczne, czyli odbiegające od normy poziomy neuroprzekaźników odpowiadających za pobudzenie oraz czynniki genetyczne. Natomiast w drugiej grupie mamy wszystkie czynniki środowiskowe. Znaczenie ma tutaj to, w jakim środowisku dana osoba dorasta. Jeżeli jest to otoczenie niewspierające i dana osoba doświadczała w dzieciństwie prześladowania lub wręcz przeciwnie – była izolowana od innych ludzi przez nadopiekuńczych rodziców – to pojawia się zwiększone ryzyko rozwoju fobii społecznej w dorosłym życiu.

Fobia społeczna objawy

Ponieważ moje fascynacje psychologiczne kręcą się wokół nurtu poznawczo-behawioralnego, pozwolę sobie podzielić objawy na 3 kategorie:

Myśli

Poznawcze objawy w przypadku fobii społecznej koncentrują się wokół myśli i przekonań na temat własnej niekompetencji towarzyskiej. Osoba jest przekonana o tym, że nie radzi sobie w relacjach z innymi ludźmi. Dodatkowo zakłada, że inni każde jej drobne potknięcie w interakcji nie tylko zauważą, ale bezlitośnie wyśmieją. Ponadto wszystko to, co związane z kontaktami z innymi ludźmi staje się wyolbrzymione: to, na co inni ludzie zwracają uwagę, gdy z nami rozmawiają, jak dużo z tej interakcji zapamiętują oraz to, jak bardzo nasze potknięcia (np. przejęzyczenia, niezgrabne poruszanie się czy rumieńce na twarzy) są dla innych widoczne.

Emocje

Możliwość towarzyskiej kompromitacji, która w opinii osoby doświadczającej fobii społecznej graniczy z pewnością, napawa ją panicznym lękiem. Jak już wcześniej wspomniałam, lęk ten pojawia się na długo przed faktyczną interakcją. Pojawiają się objawy somatyczne charakterystyczne dla lęku, takie jak nadmierna potliwość, kołatanie serca czy uderzenia gorąca, które interpretowane przez doświadczającą je osobę jako widoczne dla innych dziwactwo, tylko pogarszają jej samopoczucie.

Zachowanie

Ze względu na to, że osobie doświadczającej fobii społecznej bardzo zależy na tym, aby wypaść idealnie w towarzystwie, stara się ona ćwiczyć swoje wystąpienie przed faktyczną interakcją. Samo ćwiczenie ma właściwości kojące, ponieważ daje wrażenie kontroli nad sytuacją, jednak sprawa komplikuje się w momencie ekspozycji. Dzieje się tak, ponieważ osoba doświadczająca lęku, jest bardzo skoncentrowana na swoim wystąpieniu, przez co staje się ono nienaturalne i momentami trudne w odbiorze dla innych.

Kryteria diagnostyczne według DSM-5:

• lęk o znacznym nasileniu pojawia się w sytuacjach społecznych, gdzie doświadczająca go osoba, wystawia się na ocenę społeczną (kontakt może być bezpośredni, np. w przypadku rozmowy, lub pośredni, gdy osoba jest obserwowana w trakcie wykonywania jakiejś czynności)
• osoba doświadczająca lęku ma obawę, że jej zdenerwowanie będzie widoczne dla innych osób i zostanie przez nie negatywnie zinterpretowane
• sytuacja społeczna zawsze wywołuje lęk (jego nasilenie może się różnić w zależności od sytuacji)
• ze względu na skalę lęku, osoba zaczyna unikać wszelkiej ekspozycji społecznej
• lęk oraz zachowania zabezpieczające (w tym unikanie) są utrwalone i występują co najmniej 6 miesięcy oraz powodują znaczne cierpienie
• objawy nie są spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych ani występowaniem innego zaburzenia

Jak funkcjonują osoby z fobią społeczną?

Przypomnij sobie proszę Kasię ze wstępu. Jej przykład to jedna z możliwości, ponieważ nie ma jednej formy fobii społecznej. Różnimy się między sobą, dlatego nasze wyzwania też będą przybierać różne formy. Są jednak takie wspólne elementy, które sprawiają, że osoby zmagające się z fobią społeczną funkcjonują w określony sposób.

Błędne koło w fobii społecznej

Jednym z nich jest silne przekonanie o swojej niezdarności towarzyskiej. Osoba myśląca w ten sposób, będzie starała się zrobić wszystko, aby to przekonanie nie miało potwierdzenia w rzeczywistości. Z tego powodu zaczyna martwić się potencjalnym spotkaniem przed tym aż ono faktycznie się odbędzie. Dodatkowo ćwiczy w wyobraźni jego przebieg. W momencie interakcji wkłada dużo wysiłku w to, aby bacznie obserwować swoje zachowanie, wyłapywać i korygować na bieżąco swoje błędy. To niesie ze sobą dwie konsekwencje. Pierwsza jest taka, że druga strona tej interakcji widzi nienaturalne zachowanie swojego rozmówcy i może mieć kłopot z prawidłowym odbiorem kierowanego do niej komunikatu. Osoba doświadczająca lęku, zauważa zarówno to, że jej zachowanie nie było takie jakby sobie tego życzyła, oraz to, że rozmówca ma mieszane uczucia. To doprowadza do potwierdzenia pierwotnego założenia: nie radzę sobie w sytuacjach towarzyskich. Pojawia się uczucie zażenowania i nasilonego lęku. Logiczny wniosek: lepiej unikać takich sytuacji.

Czy nieśmiałość to fobia społeczna?

Nieśmiałość to cecha charakteru, która nie jest jednoznaczna z występowaniem fobii społecznej. Jeżeli dyskomfort jaki odczuwasz w kontaktach społecznych nie jest nasilony w takim stopniu, że powoduje u Ciebie cierpienie, to jest duże prawdopodobieństwo, że nie doświadczasz fobii społecznej. Kłopot zaczyna się kiedy cierpienie jest połączone z upośledzeniem funkcjonowania oraz izolacją społeczną. Wtedy warto udać się do specjalisty.

Fobia społeczna leczenie

Dobra wiadomość jest taka, że istnieje szeroki wachlarz możliwości poprawy funkcjonowania osób zmagających się z fobią społeczną. Za skuteczne uznaje się treningi umiejętności społecznych, terapię ekspozycyjną, treningi relaksacyjne, terapię poznawczą oraz poznawczo-behawioralną. Część z nich możesz wypróbować już dziś.

Trening umiejętności społecznych

Trening ten może okazać się dla Ciebie przydatny, jeśli Twoim wyzwaniem jest asertywność, umiejętność utrzymywania konwersacji czy utrzymywania kontaktu wzrokowego. W internecie możesz znaleźć bardzo dużo ofert dotyczących treningu w Twojej okolicy. Ze swojej strony mogę Ci też polecić książkę Asertywność na co dzień, która może być ciekawym pierwszym krokiem.

Terapia ekspozycyjna

Ta metoda polega na świadomym wystawianiu siebie na stresujące sytuacje w celu desensytyzacji czyli odwrażliwienia. Mówiąc w skrócie: jeśli ta terapia będzie przeprowadzona w odpowiedni sposób, to za każdym razem Twój lęk powinien być mniejszy. Nie polecam wykonywania takich eksperymentów na własną rękę lub z osobą, która nie jest specjalistą w tej dziedzinie, ponieważ istnieje ryzyko utrwalenia przekonania o własnej nieporadności.

Treningi relaksacyjne

Treningi relaksacyjne mają udowodnioną skuteczność w zmniejszaniu napięcia w sytuacji przedłużającego się stresu. Bez wątpienia niegasnącą popularnością cieszą się dwa z nich: progresywna relaksacja mięśni według Jacobsona oraz trening autogeniczny Schultza. Bez problemu znajdziesz je na YouTube 🙂 Zachęcam Cię do ich wypróbowania i wybrania tego, który przynosi Ci najprzyjemniejsze efekty.

Terapia poznawcza

W tym podejściu, praca skupia się na myślach i przekonaniach jakie masz na swój temat. Pozwala to zakwestionować wrażenie jakie masz o sobie. Możesz poprzyglądać się swoim myślom już dziś jeśli masz na to ochotę. 🙂 Przydatna może być do tego Racjonalna Terapia Zachowania, czyli metoda samopomocy, która pozwala zmieniać myśli, które nas nie wspierają na takie, które pozwalają nam czuć się dokładnie tak, jak chcemy się czuć.

Terapia poznawczo-behawioralna

Do tego podejścia, będę Cię zachęcać najgoręcej, ponieważ ma ono potwierdzoną skuteczność i rezultaty pojawiają się stosunkowo szybko. Jeżeli nie czujesz się na siłach, aby pracować z terapeutą, to zachęcam Cię do ćwiczenia z książką Zaburzenia lękowe. Znajdziesz tam nie tylko teoretyczny opis lęku, ale również praktyczne ćwiczenia, które pomogą Ci zauważyć pewne charakterystyczne zależności pomiędzy Twoimi wyzwaniami. Jeśli masz ochotę skonsultować swoją sytuację ze mną, to zapraszam na darmową, niezobowiązującą rozmowę.

Fobia społeczna test

Zastanawiasz się czy wyzwania, z którymi się mierzysz wymagają terapii? Jeżeli wymienione kryteria diagnostyczne nie pozwoliły rozwiać Twoich wątpliwości, to zachęcam Cię do wypełnienia poniższego testu.

Na skali od 1 do 10 jak silny odczuwasz lęk gdy:

1. Potrzebujesz wykonać rozmowę telefoniczną w obecności innych osób.
2. Uczestniczysz w dyskusji z ludźmi, których znasz i którzy są Ci obcy.
3. Spożywasz posiłek w miejscu publicznym.
4. Musisz skonsultować coś ze swoim przełożonym.
5. Występujesz przed grupą ludzi (znajomą i obcą).
6. Jesteś w centrum uwagi – obserwuje Cię grupa ludzi.
7. Uczestniczysz w dyskusji na kontrowersyjny temat.
8. Chcesz nawiązać kontakt z atrakcyjną osobą.
9. Musisz zorganizować jakąś uroczystość.
10. Odmawiasz sprzedawcy od którego zdecydowanie nie zamierzasz nic kupić.

Zastanów się też jak często bierzesz udział w wymienionych wyżej sytuacjach. Czy zauważasz u siebie tendencję do unikania takich sytuacji? Czy na samą myśl o tego typu wydarzeniu czujesz narastający lęk? Pomyśl czy to, jakich wyborów dokonujesz w tych konkretnych sytuacjach wpływa na Twoje funkcjonowanie?

Pamiętaj proszę, że każdy z nas jest inny. Różnimy się nie tylko charakterem czy temperamentem, ale również tym jak wyobrażamy sobie siebie w kontekście społecznym. Jednak to, co nas łączy, to potrzeba relacji. Jeżeli zaspokojenie Twojej uniemożliwia strach, to warto go oswoić. Powodzenia!