W czym pomoże Ci psychologia poznawcza?

Psychologia jest nauką bardzo różnorodną, badającą wiele różnych aspektów funkcjonowania ludzkiej psychiki. Część osób kojarzy ją z sesjami terapeutycznymi, które jawią się jako długie rozmowy na legendarnej kozetce. Innym do głowy przychodzą emocje i wsparcie w kryzysie. A co z pamięcią? Myśleniem? Uczeniem się?

Co to jest psychologia poznawcza?

Podręcznikowa definicja mówi, że jest to subdyscyplina naukowej psychologii zajmująca się badaniem procesów i struktur poznawczych, a także ogólnymi zasadami funkcjonowania umysłu. Maksymalnie uproszczając temat, psychologia poznawcza (inaczej nazywana kognitywną) zajmuje się szeroko pojętym poznaniem. A poznanie w tym kontekście jest zdolnością do odbierania i przetwarzania informacji z otoczenia. Dzięki tym umiejętnościom jesteśmy w stanie lepiej funkcjonować i przystosowywać się do otaczającego nas środowiska.

Teorie umysłu

Systemem, który umożliwia nam przetwarzanie docierających do nas zewsząd informacji jest nasz umysł. Istnieje kilka teorii na temat jego funkcjonowania. Niektóre, tak jak blokowe modele umysłu, zakładają istnienie zespołów procesów przetwarzania informacji, które mają podobny charakter i zadania. Obsługują konkretną czynność poznawczą, np. spostrzeganie, pamięć czy kontrolę motoryki. Ciekawym przykładem blokowego modelu umysłu jest komputerowa metafora umysłu, która porównuje nasz umysł do maszyny. Jednak z biegiem lat modele te okazały się zbyt proste i zostały zastąpione przez systemy bardziej złożone. Jednym z nich jest koncepcja poziomów przetwarzania, która zakłada istnienie 3 poziomów przetwarzania informacji różniących się ich głębokością. Umysł bywa również przedstawiany jako system modułowy, gdzie każdy moduł działa tylko na wyróżnionej klasie bodźców i raz uruchomiony nie może zaprzestać działania bez zakończenia procesu. Wadą tego podejścia jest nieuwzględnienie powstałych w wyniku ewolucji funkcji uniwersalnych i wszechstronnych w zastosowaniu, takich jak kontrola poznawcza czy rozwiązywanie problemów.

Najbardziej aktualne i trafne zdają się być sieciowe modele umysłu. Powstały one w ramach odpowiedzi na krytykowaną metaforę komputerową. Badacze doszli do wniosku, że analizując działanie umysłu, lepiej jest odnosić się do sieci neuronów znajdujących się w mózgu, zamiast poszukiwać analogii z maszynami. Z tego też względu sieciowe modele umysłu opierają się na funkcjonowaniu układu nerwowego. Na jego podstawie budowane są sieci neuropodobne, których organizacja podobna jest do sieci komórek nerwowych. Niestety to podobieństwo nie jest zbyt duże i bardzo prawdopodobne jest, że w przyszłości modele sieciowe spotkają się z podobną krytyką jak „metafora komputerowa”.

Jakkolwiek sieciowe modele umysłu nie zostały jeszcze zastąpione bardziej aktualnymi teoriami, trwają prace nad połączeniem choćby częściowym, neurobiologii i psychologii poznawczej, w taki sposób, aby przetwarzanie informacji w umyśle przedstawiać za pomocą konkretnych danych neurofizjologicznych, a nie poprzez modele teoretyczne.

Co to są procesy poznawcze?

To, w jaki sposób interpretujesz obraz jaki odbierają Twoje oczy, to w jaki sposób rozpoznajesz i jak reagujesz na dźwięki odbierane przez Twoje uszy, to w jaki sposób podejmujesz decyzje – to wszystko procesy poznawcze, którymi zajmuje się psychologia poznawcza.

Procesy poznawcze są to te wszystkie procesy przetwarzania informacji, dzięki którym odbierane przez nas bodźce są transformowane, przekształcane, redukowane, wzmacniane, przywoływane lub wykorzystywane w jakikolwiek inny sposób. Jedne z nich, takie jak procesy bezpośrednio związane z naszymi zmysłami, są prostsze w formie organizacji, ale mamy też bardzo złożone systemy, które odpowiadają za myślenie, planowanie czy uczenie się.

Zasadniczo procesy poznawcze dzielimy na dwie grupy:

• elementarne procesy poznawcze, takie jak: spostrzeganie, uwaga, pamięć, kontrola poznawcza,
• złożone procesy poznawcze, takie jak, myślenie i rozumowanie, rozwiązywanie problemów, wydawanie sądów i podejmowanie decyzji czy język i mowa

Człowiek to skąpiec poznawczy – angażujemy tylko część dostępnych zasobów poznawczych, zostawiając sobie zawsze rezerwę i chroniąc się tym samym przed przeciążeniem systemu. I chwała nam za to! Wyobraź sobie jak wyglądałoby nasze życie gdybyśmy za każdym razem i wszystko musieli robić po raz pierwszy bez żadnych wyuczonych i automatycznych schematów postępowania. Gdybyśmy w tym samym momencie musieli z równą intensywnością przetwarzać każdą informację jaka do nas dociera.

Co to są style poznawcze?

Psychologia poznawcza identyfikuje kilka różnych stylów poznawczych, które opisują różnice w preferencjach, strategiach i procesach poznawczych u jednostek. Oto kilka głównych stylów poznawczych:

Styl globalny i analityczny

Osoby o stylu globalnym mają tendencję do podejścia holistycznego, skupiając się na całościowych wzorcach i zależnościach. Osoby o stylu analitycznym skupiają się natomiast na szczegółach i preferują rozłożenie problemu na mniejsze części.

Styl refleksyjny i impulsywny

Osoby o stylu refleksyjnym są bardziej skłonne do dokładnego analizowania informacji, ważenia różnych opcji i podejmowania decyzji na podstawie przemyśleń. Osoby o stylu impulsywnym podejmują szybkie decyzje, często opierając się na intuicji i natychmiastowych odczuciach.

Styl sekwencyjny i jednoczesny

Osoby o stylu sekwencyjnym preferują przetwarzanie informacji krok po kroku, skupiając się na logicznych sekwencjach i chronologii. Osoby o stylu jednoczesnym mają zdolność do przetwarzania wielu informacji jednocześnie i widzenia wielu perspektyw naraz.

Styl werbalny i wizualno-przestrzenny

Osoby o stylu werbalnym korzystają głównie z języka słownego, zarówno w myśleniu, jak i w komunikacji. Osoby o stylu wizualno-przestrzennym mają silne zdolności wizualne i przestrzenne, preferując wyobrażenie sobie obrazów i diagramów.

Styl konwencjonalny i elastyczny

Osoby o stylu konwencjonalnym preferują struktury i zasady, a ich myślenie jest bardziej uporządkowane i zgodne z normami społecznymi. Osoby o stylu elastycznym są bardziej otwarte na nowe pomysły, elastyczne w myśleniu i bardziej niezależne od konwencji społecznych.

Warto podkreślić, że te style poznawcze mogą być wyrażane w różnym stopniu u różnych osób, a niektóre jednostki mogą wykazywać cechy charakterystyczne dla więcej niż jednego stylu.

Do czego może się przydać psychologia poznawcza?

Świadomość tego w jaki sposób przetwarzamy informacje może być przydatna w wielu dziedzinach naszego życia. Np. to w jaki sposób spostrzegamy obrazy – która część jest najistotniejsza dla naszego umysłu i dlaczego, może okazać się bardzo istotna przy projektowaniu grafik. Wiedza ta, odgrywa dużą rolę również w reklamie. Intuicyjnie czuli to najwięksi malarze, którzy komponowali swoje dzieła w sposób bardzo lubiany przez nasz umysł. I między innymi w ten sposób zapewnili sobie wieczną chwałę – psychologia to prawdziwa królowa nauk 😉

Jeżeli lubisz seriale psychologiczne to w finałowym odcinku 3 sezonu Domu z papieru fajnie pokazują jak wykorzystane zostaje przetwarzanie słuchowe w rozgrywkach pomiędzy policją i Profesorem. Celowo opisuję to dosyć enigmatycznie – jeśli masz już seans za sobą, to wiesz co mam na myśli. Ta zagrywka to klasyczna psychologia poznawcza! Jeśli jeszcze nie znasz tego serialu, to nie chcę psuć Ci zabawy 🙂 W moim wpisie o serialach psychologicznych znajdziesz więcej smaczków tego typu – zwróć np. uwagę na Pachnidło i percepcję węchową.

Popraw efektywność swojej pracy

Wiedza na temat elementarnych procesów poznawczych, takich jak uwaga czy pamięć, pozwala lepiej organizować swój czas i bardziej efektywnie pracować. Te dwa procesy bardzo mnie fascynują, więc w niedalekiej przyszłości planuję opisać kilka sprawdzonych technik pracy z nimi w celu poprawy własnej efektywności – obserwuj mnie na Facebook’u lub Instagramie, żeby nie umknęły Ci te publikacje 🙂

Świadomość tego w jaki sposób działa nasza pamięć, co wpływa pozytywnie na nią a co ją osłabia, sprawia, że możemy poprawić funkcjonowanie swojego umysłu. Taka wiedza procentuje również w przyszłości, gdy nasze funkcje poznawcze zostają osłabione procesami starzenia wraz z upływającym czasem.

Ucz się bardziej efektywnie

Złożone procesy poznawcze takie jak myślenie, rozumowanie i rozwiązywanie problemów pozwalają nam zrozumieć mechanizm uczenia się z perspektywy poznawczej. Czy wiesz o tym, że możesz nauczyć się tego jak lepiej się uczyć? 🙂 Zobacz co na ten temat mówi Barbara Oakley – autorka kursu „Learning how to learn”:

Zrozum swoje emocje

Psychologia poznawcza pomaga również wyjaśnić wpływ naszych myśli na to, jak się czujemy. Obrazowo przedstawia to model ABC opracowany przez Alberta Ellisa. W tym modelu A to zdarzenie aktywujące, czyli sytuacja, która Cię spotyka. B to Twoja interpretacja, czyli pojawiające się w Twojej głowie myśli. Natomiast C, to emocje, które powstają w odpowiedzi na B, czyli Twoją interpretację wydarzenia A. Na modelu tym opiera się Racjonalna Terapia Zachowania – jedna z moich ulubionych technik pracy z przekonaniami.

Psychologia poznawcza: jak zrozumieć swoje myśli i emocje

Psychologia poznawcza jest jednym z podstawowych nurtów psychologii, który zajmuje się badaniem procesów myślowych i poznawczych. Obejmuje wiele różnych tematów, takich jak percepcja, uwaga, pamięć, myślenie, język czy podejmowanie decyzji. Jednym z głównych celów psychologii poznawczej jest zrozumienie, jak ludzie przetwarzają informacje, podejmują decyzje i radzą sobie z emocjami.

Nie daj się wplątać w zniekształcenia poznawcze

Jednym z kluczowych tematów w psychologii poznawczej są zniekształcenia poznawcze, czyli błędne sposoby myślenia, które mogą wpłynąć na nasze podejmowanie decyzji i reakcje emocjonalne. Zniekształcenia poznawcze są powszechne i mogą wpłynąć na nasze spostrzeżenia, oceny i przekonania na wiele sposobów.

Przykłady zniekształceń poznawczych to m.in. personalizacja, polegająca na skłonności do myślenia, że zdarzenia zewnętrzne są skierowane do nas osobiście, efekt wyjątkowości, polegający na skłonności do uważania siebie lub swojej sytuacji za bardziej wyjątkową lub niezwykłą niż jest w rzeczywistości, czy myślenie czarno-białe, polegające na podziale świata na dwie skrajne kategorie. Zniekształcenia poznawcze mogą wpłynąć na nasze emocje, zachowania i podejmowanie decyzji, dlatego warto uczyć się rozpoznawać i radzić sobie z nimi.

Umiejętnie wykorzystuj heurystyki

Zdecydowanie to kolejny ważny temat w psychologii poznawczej, który dotyczy uproszczeń, jakie stosujemy w procesie podejmowania decyzji. Heurystyki to strategie myślenia, które pozwalają nam szybko i skutecznie podejmować decyzje, ale mogą prowadzić do błędów i zniekształceń poznawczych.

Przykłady heurystyk to m.in. heurystyka dostępności, polegająca na skłonności do oceniania prawdopodobieństwa zdarzenia na podstawie łatwości, z jaką przychodzi nam na myśl, heurystyka reprezentatywności, polegająca na ocenianiu prawdopodobieństwa zdarzenia na podstawie podobieństwa do pewnego schematu lub wzorca, czy heurystyka oszczędności, która dąży do minimalizacji wyśiłku poznawczego.

Jakie jest połączenie z psychologią pozytywną?

Psychologia poznawcza i psychologia pozytywna mają wspólną płaszczyznę – to praca nad lepszym funkcjonowaniem jednostki. Jeżeli będziesz dążyć do tego aby doskonalić swoją pamięć, poprawić spostrzegawczość czy refleks, oraz lepiej rozumieć swoje emocje, to jest to forma rozwijania własnego potencjału, co jest kluczowe dla psychologii pozytywnej. Tak samo wygląda sytuacja z poprawianiem swojej umiejętności uczenia się czy pracą nad polepszeniem swojej pamięci.

Ponadto psychologia pozytywna czerpie z psychologii poznawczej. To w jaki sposób postrzegamy świat jest niezwykle istotne dla badaczy szczęścia. Dzięki tej wiedzy możemy wpływać na przekonania o świecie i ogólny dobrostan.

Co ja mogę Ci zaproponować?

Jeśli szukasz wsparcia w zakresie work-life balance, efektywnego uczenia się, pracy bez rozpraszaczy czy lepszej regulacji emocjonalnej, to zapraszam Cię na konsultacje psychologiczne. W swojej pracy łączę psychologię poznawczą i pozytywną, dlatego skupiam się na indywidualnych zasobach i mocnych stronach moich Klientów, wykorzystując szerokie spektrum narzędzi i technik, aby pomóc Ci w osiągnięciu Twoich celów i poprawie jakości życia. Zachęcam Cię do podjęcia działania i umówienia się na konsultację ze mną. Razem możemy pracować na wspierającymi Cię nawykami.